بنام آنکه جان را فکرت اموخت
برای شستن ظرف با حداقل فشار و بستن شیر هنگام آواز خواندن توی حمام، سالها پیش از این توجیه شدهبودم. اما وقتی شخصی به من گفت از کامپیوتر، فضاهای تبادل اطلاعات و هوش مصنوعی درست استفاده کن چون آب زمین در خطر هست یاد عبارت ظریفی افتادم که برای صرفه‌جویی در مصرف گاز خواهش کرده بود، استفاده از کولرهای گازی را مدیریت کنیم.
برای من که در زمینه‌ی آی‌تی به اطلاعاتی دسترسی دارم، پیدا کردن این رابطه مشکل نبود، اما برای کنار آمدن با آن اول باید ذهن خودم را آماده می‌کردم. البته انتظار ندارم بچه‌های الان به سختی من برای تغییر باورهایشان نیاز به تلاش داشته باشند، ما نسلی هستیم که هنوز در عمق باورهایمان وقتی کودکی به دنیا می‌آید چشمانمان در آسمان به دنبال لک‌لک‌هایی هستند که در حال بازگشت می‌باشند.
ولی با توجه به نقش سرعت در جامعه‌ی امروز و قدرت عجیب تغییر نگاه نسل کنونی مطمئنم با همین مقدمه کوتاه می‌توانم از مراکز داده نام ببرم که مجموعه‌ای از سرویس‌ها و ابزارهایی هستند که جهت نگهداری، پشتیبانی و پردازش اطلاعات به کار می‌روند.
مصرف انرژی و تولید گرما در این مراکز و به خصوص در سرورهای موجود در آنها به عوامل متعددی بستگی دارد:
- نوع پردازشگر(CPU)ها: در مراکزی که برای ذخیره اطلاعات و پردازش‌های ساده طراحی شدهاند، پردازشگرهای ساده‌تر با مصرف انرژی کمتر نیاز است،حال آنکه مراکز پیچیده‌تر مانند مراکز هوش مصنوعی به پردازشگرهای پیچیده‌تر، با مصرف انرژی بیشتر و البته بازدهی بالاتر نیاز است.
- مقیاس مدل: مدل‌هایی از نوع نگهداری اطلاعات نیاز کمتری نسبت به سایر مدل‌هایی مانند هوش مصنوعی در مصرف انرژی دارند، به دلیل آنکه مدل‌هایی مانند چت جی‌بی‌تی و سایر AIها با توجه به میلیارها پارامتر نیازمند پردازش‌های سنگینی هستند که انرژی بیشتری مصرف می‌کنند.
- مصرف انرژی: یک مرکز داده بزرگ ممکن است صدها مگاوات برق مصرف کند و این امر بستگی زیادی به پیچیدگی پردازش‌ها و تعداد پردازش‌های موازی دارد.
- تولید گرما: پردازش‌های سنگین باعث تولدی گرما در سرور‌ها می‌شود و این موضوع بستگی مستقیم به تعداد کاربران و تعداد پرداز‌های موازی دارد.
- کنترل دما: دمای پردازشگرها در حالت استراحت بین ۵۰ تا ۶۰ درجه سانتیگراد است و باید کنترل شود که بیش از چند لحظه به ۷۰ تا ۸۵ درجه نرسد و این کنترل (بستگی مستقیم به نوع خنک‌سازی تر یا ترکیبی) نیاز به مصرف آب و سایر مایعات دارد.
خوب دوستان شاید تا اینجا مسئله حل شده به نظر برسد، ولی خیلی عوامل تاثیر گذار دیگر نیز از جمله اینکه این مراکز داده در شما آمریکا باشد یا مرکز آسیا و.... نیز در عامل مصرف آب موثر است.
هر کدام از سرورهای مراکز داده بزرگ از جمله مراکز هوش مصنوعی که برای استفاده عموم طراحی شدهاند می‌توانند ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ مگاوات در ساعت انرژی مصرف کنند و باز هم تاکید می‌کنم این به اندازه‌ی پردازش، یعنی نوع و تعداد سوال‌هایی که به سمت سرور می‌روند بستگی دارد. متاسفانه شرکت‌های بزرگ از دادن اطلاعات دقیق در این مورد سر باز می‌زنند و حتی اطلاعات کاملا محرمانه تلقی می‌کنند.
بگذارید با یک محاسبه‌ی ساده کمی بیشتر وارد عمق مسئله شویم:
مسئله: مقدار تخمینی آب مصرفی برای(فقط) خنک‌سازی یک سرور با مصرف ۳۰ مگاوات برق در ساعت چقدر است؟
پاسخ:
- سیستم‌های خنک‌سازی تبخیری، که یکی از رایج‌ترین روش‌ها برای مراکز داده است، معمولاً حدود 8 لیتر آب به ازای هر کیلووات ساعت (kWh) مصرف می‌کنند.
- اگر سرور شما ۳۰ مگاوات (30,000 کیلووات) در هر ساعت مصرف انرژی داشته باشد و از سیستم‌های خنک‌سازی تبخیری استفاده شود، می‌توان این مصرف را به صورت زیر محاسبه کرد:
30,0۰0 kWh × ۸/۱ لیتر به ازای هرکیلووات ساعت) (=۵۴,00۰
بنابراین، برای خنک نگه داشتن سروری که ۳۰ مگاوات در ساعت انرژی مصرف می‌کند، حدوداً ۵۴ هزار لیتر آب در هر ساعت مورد نیاز است. تقریبا، برای خنک‌سازی سرورهای هوش مصنوعی در یک روز، حدوداً ۰۰۰,۲۹۶,۱ لیتر آب (1.3 میلیون لیتر)مصرف می‌شود
نکات مهم:
- این محاسبه برای خنک نگهداشتن یک سرور است و البته تولید برق نیز خود با توجه به روش‌های مختلف تولید آن نیاز به مصرف آب دارد.
- این محاسبه بر اساس اطلاعات فنی و بر اساس متداول‌ترین روش(خنک‌سازی تبخیری) است، روش‌های دیگر خنک‌سازی نیز وجود دارد که می‌تواند آب کمتر یا بیشتری مصرف کنند، مثلا در خنک‌سازی مایع مستقیم و یا طبیعی این مصرف کمتر خواهد شد.
دسترسی به اطلاعات دقیق در این مورد تقریبا غیر ممکن است و شرکت‌های بزرگ کارمندان کلیدی خود را برای فاش آمارها اخراج کرده‌اند.
گوگل در سال 2021 برای خنک نگهداری سرورهای خود 15 میلیارد لیتر آب مصرف کرده است. این گزارش توسط گوگل تایید شده است و در سایت گوگل و همچنین گزارش‌های پایداری سالانه این شرکت در دسترس است. البته این گزارش فقط به مصرف گوگل از آب‌های شیرین اشاره دارد و سرورهای این شرکت از آب دریا نیز برای خنک کردن استفاده می‌کنند.
تا کنون گزارش رسمی از مصرف آب برای خنک نگاه داشتن سرورهای چت‌جی‌بی‌تی منتشر نشده است، ولی بر اساس جوابی که از همین ابزار گرفتم برای تولید و آموزش GPT-3 ۷۰۰هزار لیتر آب مصرف شده است و تخمین ها نشان می‌دهد یک دیالوگ ساده با حدود ۲۰پرسش و جواب ساده دست‌کم نیم‌لیتر از آب‌های منطقه‌ای که سرور در آن است را مصرف کردهاید.
البته شرکت گوگل پس از گزارش ۲۰۲۱ در مورد بهینه‌سازی و گزارش‌های منظم عمومی در این زمینه قول‌های مساعدی داده است ولی پرسش اینجاست که ما چه می‌توانیم بکنیم؟
دختر سفید‌روی فامیل با موهای خرمایی روشن و چشم آبی سه ساله شده است و مو فرفرری خوش زبان سبزه‌ی دیگری نیز دختر خاله یا پسرخاله‌ی همان کوچولوی بلوند فامیل ماست که او هم تازه زبان باز کرده است، پرسش و پاسخ با ایشان جذاب، مهیج، خنده‌دار و گاهی گیج کننده می‌شود، که این گیجی بر جذابیت موضوع نیز می‌افزاید.
ارتباط بخش زیادی از ما با چت جی‌بی‌تی و سایر ابزارهای هوش مصنوعی به همین شکل است، از ایشان سوال می‌کنیم تا با جوابش حال کنیم!!
برخی از این سوالات متداول را از خود چت‌جی‌بی‌تی به دست آوردم:
برخی از سوال‌های عمومی و بی‌مورد که کاربران فارسی‌زبان می‌پرسند شامل موارد زیر می‌شود:
سوال‌های پیش‌گویانه و عجیب:
"آینده من چه شکلی خواهد بود؟" یا "آیا من در آینده ثروتمند خواهم شد؟"
"چه زمانی ازدواج خواهم کرد؟" یا "آیا امسال خوش‌شانس خواهم بود؟"
سوالات طنزآمیز یا غیرجدی:
"آیا تو می‌توانی برای من دعا کنی؟"
"اگر با یک شتر صحبت کنی، چی می‌گی؟" یا "فکر می‌کنی به شتر عاشق شدن منطقیه؟"
سوالات غیرممکن یا خیالی:
"اگر ماشین زمان داشتی، چه کار می‌کردی؟" یا "می‌توانی من را به آینده بفرستی؟"
"آیا می‌توانی برای من یک شهاب‌سنگ از آسمان بندازی؟"
پرسش‌های تکراری:
"آیا چت‌جی‌بی‌تی احساسات دارد؟" یا "آیا می‌توانی عاشق شوی؟"
"آیا تو انسان هستی؟" یا "واقعاً از جنس انسان‌ها هستی یا ربات؟"
سوالات بی‌اساس و بی‌پایه:
"آیا من آدم خوبی هستم؟" یا "آیا خوش‌تیپ هستم؟"
"می‌دونی فلان نفر الان داره چی کار می‌کنه؟"
همچنین برخی مواردی که می‌توان با یک جستجوی ساده در گوگل یا ابزارهای جستجو و حتی در یک کتاب به آن دست پیدا کرد را از ابزارهای هوش مصنوعی طلب می‌کنیم. مانند جستجو در اخبار، مقالات و.... آیا می‌دانید تعداد جستجوها در گوگل در طول روز، بیش از 7 میلیارد است این ابزار در هر ثانیه ۸۱هزار جستجو را مدیریت می‌کند حال فکر کنید این مقدار جستجو به سمت پرسش پاسخ با هوش مصنوعی برود با توجه به میزان پیچیدگی‌های سرورهای پاسخ دهنده چه فاجعه‌ی زیست محیطی رخ خواهد داد؟
با تمام این موارد منظورم آن نیست این ابزار را دور بیاندازیم، کنار بگذاریم و یا تحریم کنیم. از آن درست استفاده کنیم، هر درمانی عوارضی دارد و باید عوارض آن را بپذیریم ولی با مصرف دز درست آن به خود و جامعه امید بهبود بدهیم.
نتیجه و راهکار هم پیداست، سه مثال بالا را یادآور شویم تا باید و نباید‌ها برایمان روشن شود:
- برای تفریح راه‌های بهتری است، با چت‌جی‌بی‌تی معاشرت نکنیم و سوال‌های بی‌مورد نپرسیم.
- اخبار، مقالات و موارد علمی و بسیاری سوال‌های دارای پاسخ در کتاب‌ها، بانک مقالات و جستجوهای ساده به دست می‌آیند، برای این موارد به مراجع درست‌تر و دقیق‌تر از هوش مصنوعی نیاز است، ابزارهای از جنس حافظه و نه هوش که اتفاقا عوارض کمتری دارند.
- در صورت لزوم استفاده از ابزار هوش مصنوعی، سوالات خود را تا حد ممکن روشن و شفاف در نظر بگیریم و با کوتاه‌ترین مسیر از کارکرد درست این ابزار لذت ببریم.
بیژن منیعی
پاییز 1403